RADYASYON ÇEŞİTLERİ
Radyasyon temelde iyonize (ya da, iyonlaştırıcı) ve
non-iyonize (iyonlaştırıcı olmayan) radyasyon olarak
ikiye ayrılır :
İyonize radyasyon: Atom veya molekülden elektron
kopararak iyon oluşmasına neden olan radyasyondur.
Parçacık (alfa ışını, beta ışını, nötronlar) ve dalga (X
ışınları, gama ışınları) tipi olmak üzere iki gruba ayrılır.
Non-iyonize radyasyon: Karşılaştığı atom veya molekülde iyon oluşmasına neden olmayan radyasyondur.
İyonize radyasyona kıyasla daha düşük enerjiye sahip
olduğu için zararlı etkileri daha azdır. Görünür ışık,
morötesi ışık, kızılötesi ışık, radyo dalgaları ve mikrodalgalar, non-iyonize radyasyona örnektir
Radyasyon temelde iyonize (ya da, iyonlaştırıcı) ve
non-iyonize (iyonlaştırıcı olmayan) radyasyon olarak
ikiye ayrılır :
İyonize radyasyon: Atom veya molekülden elektron
kopararak iyon oluşmasına neden olan radyasyondur.
Parçacık (alfa ışını, beta ışını, nötronlar) ve dalga (X
ışınları, gama ışınları) tipi olmak üzere iki gruba ayrılır.
Non-iyonize radyasyon: Karşılaştığı atom veya molekülde iyon oluşmasına neden olmayan radyasyondur.
İyonize radyasyona kıyasla daha düşük enerjiye sahip
olduğu için zararlı etkileri daha azdır. Görünür ışık,
morötesi ışık, kızılötesi ışık, radyo dalgaları ve mikrodalgalar, non-iyonize radyasyona örnektir
RADYASYONUN BİYOLOJİK ETKİLERİ
Radyasyonun biyolojik etkileri hücrenin tipine, radyasyon çeşidine ve de maruz kalınan süreye ve doza
bağlı olarak değişir . Hücrelerin radyosensitiviteleri birbirine göre farklılık gösterir. Bölünme özelliği
bakımından aktif hücreler ve olgunlaşmamış hücreler
radyasyona karşı en hassas hücrelerdir. Buna göre,
hematopoietik ve lenfoid sistem hücreleri en duyarlı,
karaciğer, böbrek, kas ve sinir hücreleri ise en dirençli
hücrelerdir . Radyasyonun biyolojik etkileri deterministik ve stokastik etkiler olarak ikiye ayrılır:
Deterministik etki: Belli bir eşik değere sahiptir ve
bu eşiğin aşılması durumunda görülür. Maruz kalınan
radyasyon dozu ile doğru orantılıdır . Katarakt
oluşumu, cilt yanıkları ve kısırlık, deterministik etkilere örnektir .
Stokastik etki: Oluşması için belli bir eşik değerin
aşılması gerekmez; ancak radyasyon şiddetinin artması görülme olasılığını artırır. Kanser oluşumu ve kalıtımsal etkiler, stokastik etkiye örnektir (9).
Radyasyonun bu etkileri yapabilmesinde maruz
kalınan doz büyük önem taşır. Maruziyet dozu da akut
ve kronik doz olarak ikiye ayrılır.
Akut doz: Vücudun tamamının veya bir bölümünün
yüksek doz radyasyona maruziyetidir . Nükleer
kazalar sonucu maruz kalınan doz, akut dozdur. Akut
radyasyon sendromu adı verilen tabloya neden olur.
Radyasyonun biyolojik etkileri hücrenin tipine, radyasyon çeşidine ve de maruz kalınan süreye ve doza
bağlı olarak değişir . Hücrelerin radyosensitiviteleri birbirine göre farklılık gösterir. Bölünme özelliği
bakımından aktif hücreler ve olgunlaşmamış hücreler
radyasyona karşı en hassas hücrelerdir. Buna göre,
hematopoietik ve lenfoid sistem hücreleri en duyarlı,
karaciğer, böbrek, kas ve sinir hücreleri ise en dirençli
hücrelerdir . Radyasyonun biyolojik etkileri deterministik ve stokastik etkiler olarak ikiye ayrılır:
Deterministik etki: Belli bir eşik değere sahiptir ve
bu eşiğin aşılması durumunda görülür. Maruz kalınan
radyasyon dozu ile doğru orantılıdır . Katarakt
oluşumu, cilt yanıkları ve kısırlık, deterministik etkilere örnektir .
Stokastik etki: Oluşması için belli bir eşik değerin
aşılması gerekmez; ancak radyasyon şiddetinin artması görülme olasılığını artırır. Kanser oluşumu ve kalıtımsal etkiler, stokastik etkiye örnektir (9).
Radyasyonun bu etkileri yapabilmesinde maruz
kalınan doz büyük önem taşır. Maruziyet dozu da akut
ve kronik doz olarak ikiye ayrılır.
Akut doz: Vücudun tamamının veya bir bölümünün
yüksek doz radyasyona maruziyetidir . Nükleer
kazalar sonucu maruz kalınan doz, akut dozdur. Akut
radyasyon sendromu adı verilen tabloya neden olur.
İYONİZE RADYASYON VE KANSER
İyonize radyasyonun en önemli etkilerinden biri kanserdir ve bu stokastik bir etkidir . İyonize radyasyona maruz kalan hücreler çeşitli tepkiler verebilir:
radyasyondan etkilenmeyebilir, apoptoza uğrayabilir,
radyasyon hasarı tamir mekanizmalarıyla tamir edilebilir, veya tamir edilemez ve sonuçta anormal hücreler oluşur. Bu hücreler kontrolsüz bölünme özelliğine
sahiptir ve kansere neden olur. Kanser oluşumunda
maruz kalınan doz ve süre, maruz kalma yaşı, cinsiyet
ve hücre tipi önem taşır. Radyasyona maruziyet durumunda, kemik iliği, tiroit, meme ve akciğer kanseri
gelişme olasılığı daha yüksektir .
X ve gama ışınlarının kansere neden olabileceği,
Uluslararası Kanser Araştırma Ajansı ve Dünya Sağlık Örgütü tarafından kabul edilmiştir . Röntgen
uygulamalarına bağlı kanser oranı İngiltere’de %0,6,
ABD’de %0,09, Almanya’da %1,3, Japonya’da %2,9 düzeyinde bildirilmiştir .
Tıbbi uygulamalarda iyonize radyasyondan yararlanılır. Maruz kalınan radyasyon ile kanser oluşumu
arasındaki ilişki konusunda çeşitli çalışmalarla karşılaşılmaktadır. Tüm vücut pozitron emisyon tomografisi/bilgisayarlı tomografi (PET/BT) sırasında yayılan
radyasyon ile kanser arasındaki ilişkiyi inceleyen Huang ve ark. , genç yaşta iyonize radyasyona maruz
kalan kişilerde ileri yaştakilere göre daha fazla kanser
İyonize radyasyonun en önemli etkilerinden biri kanserdir ve bu stokastik bir etkidir . İyonize radyasyona maruz kalan hücreler çeşitli tepkiler verebilir:
radyasyondan etkilenmeyebilir, apoptoza uğrayabilir,
radyasyon hasarı tamir mekanizmalarıyla tamir edilebilir, veya tamir edilemez ve sonuçta anormal hücreler oluşur. Bu hücreler kontrolsüz bölünme özelliğine
sahiptir ve kansere neden olur. Kanser oluşumunda
maruz kalınan doz ve süre, maruz kalma yaşı, cinsiyet
ve hücre tipi önem taşır. Radyasyona maruziyet durumunda, kemik iliği, tiroit, meme ve akciğer kanseri
gelişme olasılığı daha yüksektir .
X ve gama ışınlarının kansere neden olabileceği,
Uluslararası Kanser Araştırma Ajansı ve Dünya Sağlık Örgütü tarafından kabul edilmiştir . Röntgen
uygulamalarına bağlı kanser oranı İngiltere’de %0,6,
ABD’de %0,09, Almanya’da %1,3, Japonya’da %2,9 düzeyinde bildirilmiştir .
Tıbbi uygulamalarda iyonize radyasyondan yararlanılır. Maruz kalınan radyasyon ile kanser oluşumu
arasındaki ilişki konusunda çeşitli çalışmalarla karşılaşılmaktadır. Tüm vücut pozitron emisyon tomografisi/bilgisayarlı tomografi (PET/BT) sırasında yayılan
radyasyon ile kanser arasındaki ilişkiyi inceleyen Huang ve ark. , genç yaşta iyonize radyasyona maruz
kalan kişilerde ileri yaştakilere göre daha fazla kanser
kaydedildiğini belirtmiş, ancak radyasyona bağlı kanser insidanslarının aslında oldukça düşük olduğunu
vurgulamıştır. Grudzenski ve ark. , BT sonrası
lenfositleri incelemiş ve BT’de kullanılan radyasyon ile
kanser arasında bir ilişki tespit etmemiştir. Goodman
ve ark. , X ışınları ile çekim yapılan kişilerde, radyasyon tedavisi görenlerde ve radyasyona maruz kalan
çalışanlarda mezotelyom gözlenme olasılığının daha
yüksek olduğu sonucuna ulaşmıştır. Dedic ve ark.
da çalışmalarında X ışınlarının akciğer kanseri için
risk faktörü olabileceğini ileri sürmüştür.
vurgulamıştır. Grudzenski ve ark. , BT sonrası
lenfositleri incelemiş ve BT’de kullanılan radyasyon ile
kanser arasında bir ilişki tespit etmemiştir. Goodman
ve ark. , X ışınları ile çekim yapılan kişilerde, radyasyon tedavisi görenlerde ve radyasyona maruz kalan
çalışanlarda mezotelyom gözlenme olasılığının daha
yüksek olduğu sonucuna ulaşmıştır. Dedic ve ark.
da çalışmalarında X ışınlarının akciğer kanseri için
risk faktörü olabileceğini ileri sürmüştür.
